Łacińskie inskrypcje w kościołach Gdańska. Płyty nagrobne Bazyliki Mariackiej

Wstęp

Czcigodny Mieszkańcu Gdańska, Szanowny Turysto!

Po ośmiu latach wracamy w mury Bazyliki Mariackiej, perły gdańskich kościołów. Tym razem jednak nasza propozycja nie wymaga zadzierania głowy, by starać się odczytać łacińskie napisy wypełniające liczne pomniki epitafijne zawieszone wysoko na ścianach lub filarach bazyliki. Zapraszamy mianowicie do wędrówki z głową spuszczoną, by przyjrzeć się umiejscowionym w posadzce płytom nagrobnym. Musimy bowiem pamiętać, że od czasów średniowiecznych zmarłych chowano w murach świątyni – w ziemi poświęconej i właściwie Bazylika Mariacka była i jest nadal nekropolią. Nie każdy jednak mógł liczyć na pochówek w jej wnętrzu, a taki zaszczyt spotykał urzędników, ich rodziny i wybitne osobistości. Zdecydowaną większość obecnie zachowanych płyt nagrobnych spisano w języku niemieckim, my natomiast opracowaliśmy tylko te, których treść została sporządzona wyłącznie po łacinie lub równocześnie po łacinie i po niemiecku. Ponieważ płyty nagrobne wkomponowane są w posadzkę, po której przez wieki przewijała się niezliczona rzesza wiernych i turystów, niektóre z tych napisów są albo niemal całkowicie zatarte, albo w dużym stopniu nieczytelne. Dlatego też, aby szczątkowe napisy były zrozumiałe, podjęliśmy się ich rekonstrukcji.

Znajdujący się na początku książki schemat pozwoli – mamy taką nadzieję – na odnalezienie tych płyt wśród wielu innych, które tworzą posadzkę bazyliki. Omówienie każdej z płyt zostało opatrzone zdjęciem pozwalającym na jej umiejscowienie w świątyni, innym zdjęciem bardzo dokładnie przedstawiającym tekst, transkrypcją samego tekstu oraz w miarę możliwości najwierniejszym oryginałowi tłumaczeniem na język polski. Występujące w oryginalnych tekstach skróty rozwijaliśmy, co zostało zaznaczone nawiasami okrągłymi, zaś nawiasy kwadratowe wskazują na rekonstrukcję zatartych bądź nieczytelnych wyrazów. Na końcu zamieściliśmy indeks osób pochowanych w Bazylice Mariackiej, których nazwiska pojawiają się na kartach tej książki, oraz bibliografię najważniejszych pozycji, które służyły nam pomocą.

W książce tej można również znaleźć wcześniej już opublikowane w Łacińskich inskrypcjach w kościołach Gdańska. Bazylika Mariacka cztery płyty nagrobne, tj. małżeństwa Brandesów, Doroty i Macieja Zimmermannów, Tomasza Tymfa i Jakuba von Werden. Zostały one tu dołączone z pewnymi uzupełnieniami, ponieważ wydaje się nam, iż bez nich ten katalog byłby niepełny.

Wprawdzie autorów jest dwóch, ale powstanie tej książki nie doszłoby do skutku, gdyby nie pomoc, życzliwość i wsparcie wielu osób. Słowa podziękowania kierujemy do prof. Rafała Rosoła, który zgodził się przejrzeć naszą książkę krytycznym okiem recenzenta. W Bazylice Mariackiej zmieniają się proboszczowie, ale nie zmienia się ich przychylne nastawienie do naszych przedsięwzięć. Bardzo dziękujemy za nieustanne wsparcie, jakiego nam udzielał obecny proboszcz, ks. prałat Ireneusz Bradtke. Wielką pomoc uzyskaliśmy również od państwa Barbary i Ludwika Brzuskiewiczów, czuwających nad pracami przy renowacji posadzki, dzięki którym – za zgodą ks. proboszcza – mogliśmy wielokrotnie wykonywać zdjęcia i dotrzeć do płyt na co dzień niedostępnych, za co jesteśmy wielce zobowiązani. Nie sposób wyrazić naszą wdzięczność dla Pani Profesor Zofii Głombiowskiej, która cały czas wspierała nas swoją wiedzą i dawała nam niezwykle cenne uwagi i wskazówki. Na koniec, tak jak przy poprzednich naszych książkach, chcemy gorąco podziękować Lucynie Lewandowskiej, bez której profesjonalnych zdjęć niniejsza książka wiele by straciła.

                                                                                                                                                                      Autorzy

Spis treści

1. Płyta nagrobna Jana Filipa Breynego............................................. 10
2. Płyta nagrobna Maurycego von Peschwitz..................................... 17
3. Płyta nagrobna Karola Ernesta Bauera

    i Adelgundy Wricht (vel Wright).................................................... 20

4. Płyta nagrobna małżonków Brandesów......................................... 23
5. Płyta nagrobna Jana Hamera.......................................................... 28
6. Płyta nagrobna Bogumiła Richtera................................................. 31
7. Płyta nagrobna Dytryka Smita i Barbary Renner............................ 33
8. Płyta nagrobna Jana Dytryka von Gellern...................................... 35
9. Płyta nagrobna Jana Jerzego von Horn.......................................... 37
10. Płyta nagrobna Jerzego Widera...................................................... 39
11. Płyta nagrobna Michała Schmidta.................................................. 43
12. Płyta nagrobna Anny Konstancji i Daniela Nimsgartenów............. 46
13. Płyta nagrobna Jana i Salomona Heinów

      oraz Karola Fryderyka Conradiego................................................ 48

14. Płyta nagrobna Kaspara Tessina.................................................... 56
15. Płyta nagrobna Konrada Leczkowa i Arnolda Hechta.................... 58
16. Płyta nagrobna Beniamina Bogumiła Schrödera............................ 63
17. Płyta nagrobna Piotrów Bergmannów............................................ 65
18. Płyta nagrobna Karola von Schmeling........................................... 69
19. Płyta nagrobna Jana Ludwika von Dorne...................................... 72
20. Płyta nagrobna Wawrzyńca Woltersa............................................. 74
21. Płyta nagrobna Henryka Nicolai i Jakuba Bartelmesa.................... 76
22. Płyta nagrobna Nataniela Schmiedena........................................... 81
23. Płyta nagrobna Doroty i Maciej Zimmermannów........................... 85
24. Płyta nagrobna Tomasza Tympfa.................................................. 89
25. Płyta nagrobna Jakuba von Werden............................................... 93
26. Płyta nagrobna Krystiana Gabriela Schrödera................................ 99
27. Płyta nagrobna Jana Gotfryda Reygera........................................ 103
28. Płyta nagrobna Mikołaja Zimmermanna...................................... 107

Indeks osobowy................................................................................. 109

Bibliografia........................................................................................ 117